Imajući u vidu ustavni položaj Nacionalnog saveta hrvatske nacionalne manjine, kao izabranog tela koje ostvaruje pravo na manjinsku samoupravu Hrvata u Republici Srbiji, te ustavnu ulogu političkih stranaka u demokratskom oblikovanju političke volje građana, uključujući i političke stranke nacionalnih manjina, ukazujemo na otvorena pitanja položaja hrvatske manjine u Republici Srbiji.
- Normativni okvir u 4 ustavne oblasti manjinske samouprave (kultura, obrazovanje, informisanje, službena upotreba jezika) načelno je zadovoljavajući, ali u primeni propisanih standarda postoje vrlo ozbiljne manjkavosti, što ćemo dole ilustrovati sa nekoliko primera;
- Nezadovoljavajući normativni okvir jeste pre svega u sferi nesprovođenja bilateralnog Sporazuma o zaštiti manjina između Srbije i Hrvatske u pogledu obaveze Republike Srbije da unutrašnjim zakonodavstvom osigura zastupljenost pripadnika hrvatske manjine u predstavničkim (Narodna skupština, Skupština AP Vojvodine) i izvršnim telima, te nepostojanju pozitivne diskrimacije u smaniju broja potpisa potrebnih za kandidiranje manjinskih lista za stranke nacionalnih manjina (10.000 potpisa); takođe je evidentna neusklađenost manjinskog zakonodavstva sa drugim sistemskim propisima te nedonošenje podzakonskih akata kojima bi se bliže uredila i sprovodila proklamovana manjinska prava;
- Najteže je stanje u obrazovanju na hrvatskom jeziku, što je najevidentnije u pitanju udžbenika: tek pretprošle godine štampani su udžbenici iz hrvatskog kao maternjeg jezika za osnovnu školu, a od ove školske godine, pred susret predsednika Srbije i predsednika Hrvaske u oktobru 2013. štampani su udžbenici za nastavu za niže razrede osnovne škole, ali Ministarstvo prosvete odbija da plati štampanje udžbenika (oko 1.500.000,00 dinara) te je to pitanje i dalje nerešeno; takođe su predati na davanje saglasnosti hrvatski prevodi srpskih udžbenika za više razrede osnovne škole, ali ni nakon nekoliko meseci nisu izdane saglasnosti; nije riješeno ni stručno osposobljavanje nastavnika na hrvatskom; ova kao i druga nerešena elementarna pitanja zbog nezadovoljavajući komunikacije s Ministarstvom prosvete dovode u pitanju pravo na obrazovanje na hrvatskom jeziku;
- Službena upotreba hrvatskog jezika i hrvatskih topografskih naziva, osim u Subotici, gotovo uopšte se ne sprovodi u drugim mestima gde je hrvatski jezik u službenoj upotrebi (Stara Bingula, Sot i Batrovci u Sremu, te Sonta, Bački Monoštor i Bački Breg u Bačkoj) – nema višejezičnih tabli i natpisa itd.
- Najavljeni medijski zakoni i privatizacija lokalnih medija dovešće do prestanka informisanja na hrvatskom jeziku na lokalnim medijima (Subotica, Bač, Sombor);
- Potreba za kapitalnim ulaganjima za objekte hrvatske zajednice npr. adaptacija zgrade sedišta Zavoda za kulturu vojvođanskih Hrvata u Subotici koja je kupljenja sredstvima Republike Hrvatske ili kupovina dela rodne kuće bana Jelačića u Petrovaradinu, po ugledu na saradnju dve države kakva već postoji za objetke srpske zajednice u Hrvatskoj (obnova rodne kuće Milutina Milankovića u Dalju, Srpska pravoslavna gimnazija u Zagrebu).
Verujemo da rešenje većine ovih i drugih otvorenih pitanja nije vezano za nepremostive političke i materijalne prepreke, nego da je njihovo rešavanje moguće uz malo dobre političke volje i minimalna materijalna sredstva, a pozitivni efekti bili bi višestruki – ne samo za hrvatsku zajednicu u Srbiji, već i za vlasti Republike Srbije, kako na širem međunarodnom, tako i na bilateralnom planu sa Republikom Hrvatskom.
U Beogradu, 10. januara 2014.
dr. sc. Slaven Bačić,
predsednik HNV-a
